We leven in een tijd met grote vraagstukken, die vragen om grote veranderingen. Volgens Floris Alkemade brengt verandering niet alleen onzekerheid met zich mee, maar ook avontuur, vernieuwing en de kans op een hogere kwaliteit van leven. In zijn laatste jaar als Rijksbouwmeester* geeft hij advies hoe we een groene gezonde toekomst tegemoet kunnen gaan.
Floris Alkemade is sinds 2015 Rijksbouwmeester. Vanuit die rol geeft hij gevraagd én ongevraagd advies aan de regering over architectuur, stedenbouw en landschap. In zijn functie spreekt hij voortdurend met organisaties, boeren, gemeenten en provincies, die worstelen met de complexe vraagstukken waar we op dit moment mee geconfronteerd worden, zoals de afname van biodiversiteit, waarbij volgens Alkemade onvervangbare schoonheid verloren gaat, klimaatverandering, vergrijzing, zeespiegelstijging en energietransitie.
Deze thema’s lijken vaak groter en meer dan wat we aankunnen. Dat gegeven inspireerde de Rijksbouwmeester tot het schrijven van het essay ‘De toekomst van Nederland’. Floris: “De vraagstukken zijn inderdaad groot, maar niet onoplosbaar als we ze in samenhang bekijken.”
“We moeten van richting veranderen en dat is beangstigend. Want we weten niet waar we naartoe gaan. We kunnen een voorbeeld nemen aan dieren en mensen die in de wildernis leven. Zij gaan eerst op ontdekkingstocht en onderzoeken verschillende richtingen. De bijbehorende onzekerheid biedt een onderschat vermogen voor vernieuwing.”
De coronacrisis heeft ondertussen bewezen dat we wel degelijk met onzekerheid om kunnen gaan én dat we de flexibiliteit bezitten om te veranderen. Floris: “Door het gevoel van urgentie en onzekerheid lukte het bijvoorbeeld om afstand te doen van vliegreizen of van elke dag naar kantoor gaan. Eerst was er de schok, maar langzaam maar zeker leerden mensen om te gaan met de nieuwe realiteit en begonnen ze zelfs de voordelen ervan te zien, zoals minder reistijd en meer thuis zijn.”
Video door Jeppe van Pruissen
Als het aankomt op klimaatverandering, vertonen we volgens Alkemade hardnekkig gedrag: “We weten dat als we zo doorgaan de hele planeet naar de knoppen gaat en toch kunnen we het niet laten. Onze verslaving is te groot.”
Volgens Floris beloven we regelmatig beterschap: “We vertellen onszelf dat als we meer verdienen we biologisch voedsel gaan kopen of dat we minder gaan vliegen, maar ondertussen laten we ons verleiden door koopjes en gaven we de KLM onlangs nog een gigantisch steunpakket. Als we echt iets willen veranderen, moeten we verantwoordelijkheid nemen voor ons gedrag en inzien dat we verslaafd zijn aan onze welvaart. Daarin andere keuze maken is niet eenvoudig, maar de winst is groot als we het wel doen.”
Willen we niet langer een spoor van verwoesting achterlaten, dan moeten we volgens Floris een holistisch perspectief omarmen, want we kunnen onze voedselproductie niet los zien van wonen, stedelijke architectuur, natuur of infrastructuur. Als we alle zaken samenbrengen en ontdekken hoe ze elkaar beïnvloeden, worden vragen niet onoplosbaar of ingewikkelder, maar juist logischer.
In deze tijd, waarin we te maken hebben met vereenzaming en segregatie, vragen veel mensen zich af wat we eigenlijk nog delen. Volgens Floris is dat de openbare ruimte en we moeten onszelf dus telkens afvragen hoe we de ruimtelijke kwaliteit daarvan kunnen verbeteren.
Alkemade hamert er op dat mensen het gevoel moeten krijgen dat ze betrokken zijn: “Een bestuurder voelt zich vaak weinig betrokken bij een bepaald gebied, terwijl de mensen over wie besloten wordt misschien al generaties lang op die plek wonen. Worden zij betrokken in het vormgeven van hun omgeving, dan is dat van onschatbare waarde.”
Volgens Floris is het ook de kunst om niet de nadruk op het ‘moeten’ te leggen: “We moeten dat koppelen aan waar we naar verlangen. Een collectief op zoek gaan naar hoe het anders kan. Dat is niet eenvoudig, maar wel interessant. Het doet een beroep op ons improvisatievermogen en dat is een krachtige motor voor vernieuwing. Verandering kan hierdoor gelijk komen te staan aan vernieuwing, avontuur en een verbetering van de kwaliteit van leven.”
* In november 2020 is er een nieuwe Rijksbouwmeester benoemd. Francesco Veenstra, voorzitter van de BNA, volgt per 1 september a.s. Floris Alkemade op.
Dit is een bewerkt artikel van de website van MaatschapWij, een project van De Publieke Zaak.