Unieke kans: een nationaal kabinet

De coronacrisis en de partijversnippering zouden ons ernstig aan het denken moeten zetten of de kabinetsformatie niet moet worden aangepast, betoogt Mickey Huibregtsen in De Telegraaf : “Meer dan ooit is het na dit ontwrichtende coronajaar tijd voor een niet-partijgebonden kabinet.”

Hieronder de uitgebreide versie van het artikel in De Telegraaf

Meer dan ooit is na dit ontwrichtend COVID-jaar een keuze gerechtvaardigd voor een niet-partijgebonden kabinet, dat als team en op basis van deskundigheid een oplossing zoekt voor de uitdagingen van morgen. In plaats van een betrekkelijk willekeurige verzameling van politiek geacheveerde mensen, die hun sporen verdiend hebben in de partijhiërarchieën.

Een succesvol leiderschap van onze maatschappij vraagt een competent team, een krachtige leider en een samenhangende visie, die op brede steun in onze maatschappij en in de Tweede Kamer kan rekenen. Het vraagt ook vooral een bereidheid om moeilijke onderwerpen gezamenlijk aan te pakken en een vermogen om een visie om te zetten in praktische stappen. De huidige randvoorwaarden voor samenstelling van een kabinet voldoen op geen enkele manier aan deze vereisten.

We moeten bereid zijn om onze traditionele politieke ballast nu eens over boord te zetten. Dit betekent, dat we binnen onze constitutie naar nieuwe praktische wegen moeten zoeken om aan de randvoorwaarden voor succesvol leiderschap van ons land te voldoen. Daartoe zijn de volgende stappen wenselijk:

Stap 1: Visionair leiderschap
Elk ondernemen -ook dat in het landsbestuur- begint met een “leider”, die

• een samenhangende visie heeft, niet alleen over waar we naar toe moeten, maar ook over hoe we daar komen
• het vermogen heeft een superieur team samen te stellen en dat te inspireren tot grootse daden
• de gave heeft om het brede publiek te laten delen in zijn/haar visie

Ontbreekt één van deze dimensies dan is de excursie eigenlijk al bij voorbaat mislukt.

Als u ons toestaat, gebruiken wij voorlopig even “zij” voor deze leider in het volgende betoog om een eerste breuk te maken met belemmerende tradities en nu geen voorkeur uit te spreken.

Deze leider is de beoogde minister-president. Zij wordt tot deze functie uitgenodigd zonder enige “last of ruggespraak”. Zij formuleert de uitgangspunten voor de verdere kabinetsformatie en consulteert daartoe alle partijleiders naast andere door haar als deskundig ingeschatte mensen binnen en buiten het politieke systeem.

Stap 2: Competent team
De beoogde minister-president maakt een keuze voor de departementale indeling en bepaalt daarmee de omvang en de gewenste samenstelling van het door haar te formeren team. Hoewel haar keuze in dit traject volledig vrij moet zijn ligt het voor de hand, dat zij begint met een beperkt aantal spelers, die zij in ieder geval als onderdeel van haar kabinet wil zien. Met deze voert zij de volgende stappen in het proces uit.

Op basis van een zorgvuldige evaluatie komt zij tot de samenstelling van een door haar geprefereerd team. Uitgangspunt daarbij is dat alle door haar uit te nodigen kandidaten, evenals dat voor haar het geval is, vrij zijn van enige “last of ruggenspraak”.

Bij het selecteren van de kandidaten komen de volgende overwegingen ter sprake:

• Technische kwalificatie voor de functie. Deze bestaat enerzijds uit de relevante kennis op het betrokken terrein, maar anderzijds evenzeer uit de mate waarin de kandidaat aan de bovengenoemde leiderschapseisen voldoet op haar/zijn terrein.
• Morele kwalificatie voor de functie. Dit betreft vooral de onomstreden persoonlijke integriteit en de prioriteit van het landsbelang in denken en doen boven alle andere belangen.
• Vermogen om constructief in een team te kunnen functioneren. Dit vereist – net zoals in een voetbalelftal – een combinatie van zich ondergeschikt aan een team kunnen maken en het team op sleeptouw kunnen nemen.

Stap3: Samenhangende Visie
Wanneer op deze wijze een potentieel team is geformeerd – of in ieder geval een substantieel deel daarvan – komt de fase waarin een samenhangende visie wordt geformuleerd. De visie bestrijkt het gehele terrein van politieke, economische en maatschappelijke ambities in hun samenhang.

Nadruk daarbij ligt op doelmatigheid van de overheid in het bewerkstelligen van deze ambities. Het kabinetsakkoord wordt gekenmerkt door:

• Een heldere visie op de economische en maatschappelijke contouren van Nederland op de langere termijn
• Een duidelijke keuze van prioriteitsgebieden, waarop ingrijpende verbetering nodig is
• Een praktische benadering van realisatie van deze plannen

Dit “kabinetsakkoord” dient door de beoogde leden van het kabinet onvoorwaardelijk onderschreven te worden. Wel wordt expliciet ruimte gelaten voor aanpassingen in de toekomst op basis van nieuwe gegevens en nieuwe inzichten.

Stap 4: Brede steun
In de laatste stap van dit nieuwe proces wordt het geheel van beoogde kabinet samenstelling en “beleidsplan” ter beoordeling aan de Tweede Kamer voorgelegd.

Wanneer de Kamer haar brede steun voor een nieuw kabinet uitspreekt kan daarna het proces van amendering beginnen, met als voordeel dat de beoogde regering vanuit een sterke positie kan handelen en niet hoeft te zwichten voor een in haar ogen onverstandig voorstel uitsluitend om het kabinet overeind te houden.

Het is essentieel een duidelijk politiek onderscheid te maken tussen onze Tweede kamer en ons Kabinet. De tweede Kamer is onze volksvertegenwoordiging, waar de ultieme macht is ondergebracht. Het Kabinet is ons leiderschapsteam, dat onder toezicht van de Tweede Kamer er het beste voor ons land uithaalt. Dat zijn twee significant verschillende rollen, die beide respect en aandacht verdienen

Naar analogie van wat bijna elke product-reclame tegenwoordig stelt, zou je kunnen zeggen: een nationaal kabinet, u bent het waard.

Mickey Huibregtsen
Voorzitter De Publieke Zaak